17 kwietnia 2023 r. w Podhalańskiej Państwowej Uczelni Zawodowej w Nowym Targu odbył się kolejny Wykład Rektorski. Tym razem licznie zgromadzeni słuchacze zostali wzbogaceni w solidną dawkę wiedzy przez prof. dra hab. Łukasza Tomasza Srokę, który wygłosił prelekcję pt. „Żydzi na Podhalu przed II wojną światową. Bogactwo tradycji w otchłani niepamięci”.
Prelegenta oraz zebranych słuchaczy przywitał mgr inż. Dariusz Jabcoń – kanclerz PPUZ w Nowym Targu, dorobek naukowy prof. dra hab. Łukasza Tomasza Sroki przybliżył dr hab. Grzegorz Nieć, profesor PPUZ.
O obecności Żydów na Podhalu można mówić już od średniowiecza, ich działalność była ściśle związana z obsługą szlaków handlowych łączących Polskę z południem Europy, głównie Węgrami. Przeszkodą, by na stałe osiąść na polskich ziemiach było prawo „De non tolerandis Judaeis” oraz żydowskie obostrzenia, zgodnie z którym Żyd nie mógł na stałe wiązać swojej przyszłości z miejscem, gdzie nie było żydowskiej szkoły, cmentarza, mykwy, czy też utrudniony bądź niemożliwy był dostęp do koszernej żywności. Sytuacja ta uległa zmianie w XIX w., od tego momentu mówimy o stałym osadnictwie osób wyznania mojżeszowego na Podhalu. Z biegiem czasu naród wybrany staje się częścią pejzażu kulturowego Podtatrza.
Prelegent podzielił społeczność żydowską na trzy grupy:
- umiarkowanych religijnie i zasymilowanych;
- zamożnych i świetnie akulturowanych zamożnych kupców, przedstawicieli branży turystycznej, adwokatów, lekarzy i artystów;
- stosunkowo nieliczną grupę Żydów chasydów, żyjących wedle ortodoksyjnej interpretacji prawa religijnego.
Rosnąca populacja żydowska zajmowała się głównie handlem i rzemiosłem, wielu wykonywało zawód lekarza, adwokata, architekta, obejmowali stanowiska urzędnicze jak np. Jakub Goldfinger, który przez kilkanaście lat pełnił funkcję wiceburmistrza Nowego Targu.
W XIX w. podejmowane były intensywne działania na rzecz odrodzenia narodowego Żydów, które w 1897 r. w Bazylei zapoczątkował I Światowy Kongres Syjonistyczny. Jak podkreślił Prelegent, narzędziem odrodzeniowym stał się również sport. Rozwój ruchu turystycznego w XIX stuleciu nie ominął również Podhala, wyznawcy judaizmu zajęli się branżą turystyczną. A gdzie turystyka tam i sport. W latach 30. XX w. powstają liczne żydowskie kluby, stowarzyszenia sportowe i gimnastyczne. Działający w Polsce Związek Makkabi z oddziałami m.in. w Zakopanem, Nowym Targu, Czarnym Dunajcu, Rabce organizuje w Zakopanem obozy szkoleniowe dla instruktorów oraz instruktorek narciarskich, a także obozy narciarskie.
Niezwykłym wydarzeniem tamtych czasów były Olimpiady Machabejskie – Makabiady. Pierwsza odbyła się w 1932 r. w Tel Awiwie, uczestniczyły w niej reprezentacje z 18 państw. Reprezentacja Polski, licząca 66 sportowców, zdobyła tytuł zwycięzców w klasyfikacji drużynowej. Sukces w olimpiadzie zaowocował organizacją kolejnego wydarzenia sportowego, jakim była I Makkabiada Zimowa w 1933 r. w Zakopanem, gdzie ponownie zwycięski laur spoczął na skroniach reprezentantów Polski. Ze względu na obecność kibiców, zawodników oraz dziennikarzy z różnych części świata wydarzenie przyniosło szeroki rozgłos Polsce.
Profesor swoje wystąpienie zakończył odtworzeniem archiwalnych rolek – filmów ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego, na których zostały utrwalone sportowe zmagania, jak i ważne wydarzenia początku XX w.
Prezentacja – tutaj
