Celem konferencji było spojrzenie na Europę Środkową w kontekście historii i współczesności, którą zdominowała rosyjska napaść na Ukrainę. W obliczu tej wojny, jak chyba nigdy przedtem, widać wspólnotę naszych doświadczeń oraz zagrożenia, a także szanse i bariery rozwoju krajów naszego regionu. Referaty i panele poświęcone były problemom tradycji, kultury i oświaty, polityki i gospodarki. Prof. Mirosław Lenart z Uniwersytetu Opolskiego zwrócił uwagę na znaczenie i funkcje dziedzictwa kulturowego Europy, ukształtowanego na dorobku starożytnej Grecji i Rzymu oraz chrześcijaństwa jako elementu konstytuującego tożsamość Europejczyka, stanowiącego także określony zestaw wzorców do naśladowania, których poważnie nas osłabia. Z kolei dr hab. Konrad Meus z Uniwersytetu Pedagogicznego przedstawił rolę regionalistyki jako istotnego komponentu wychowania, ale także jej potencjał w kreowaniu produktu regionalnego, pokazując wszystko na konkretnych przykładach zrealizowanych już projektów. W dniu następnym nawiązaniem do referatu Meusa była prezentacja Mariusza Krystiana, wójta Spytkowic w powiecie wadowickim, gdzie we współpracy z historykami z UP prowadzi się od lat kompleksowe działania w zakresie wychowania patriotycznego i promocji dziedzictwa gminy. Trzeci, ostatni referat pierwszej sesji poświęcony był stosunkowi państw komunistycznych wobec papieża Jana Pawła II. Profesor Mirosław Szumiło z UMCS prześledził reakcje komunistów na wybór i działalność Ojca Świętego w pierwszych latach pontyfikatu. Był on i – jak się okazuje – wciąż pozostaje dla nich oraz ich ideowych spadkobierców śmiertelnym zagrożeniem, symbolem obcych im wartości.
Pierwszy panel, w którym oprócz trzech wymienionych prelegentów wzięli jeszcze udział profesorowie Piotr Borek (UP), ks. Tomasz Homa (AIK), Jiří Trávníček (Akademia Nauk Republiki Czeskiej) i Grzegorz Nieć (UP/PPUZ) poświęcony był kanonowi kulturowemu. Po okresie transformacji nastąpiła dekonstrukcja ukształtowanego w ciągu pokoleń kanonu lektur szkolnych, który ma tutaj znaczenie fundamentalne. Ulega on przemianom i modyfikacjom, ale ciągłość ma tu znaczenie fundamentalne. Odbywało się to zazwyczaj pod hasłami odświeżenia spisów lektur, zawierających utwory nieatrakcyjne dla młodego czytelnika, jednak równocześnie sporą rolę w tym procesie odgrywała ideologia. Uczestnicy dyskusji zastanawiali się, jakie są efekty tych zmian i w jaki sposób skutecznie im zapobiegać. Ważne jest, co podkreślano zgodnie, aby kształcenie literackie było powiązane z nauczaniem historii i edukacją regionalną.
Druga sesja dotyczyła spraw historycznych i politycznych. Prof. Marek Kornat (IH PAN) omówił środkowoeuropejską politykę Drugiej Rzeczypospolitej, której w gruncie rzeczy – jak podkreślił – nie było, bo też być nie mogło ze względu na wyjątkowo skomplikowany układ sił i interesów w tej części Europy, brak konsekwencji w polityce Francji i Anglii oraz – przede wszystkim – dążenia Rosji i Niemiec. Tym ostatnim poświęcił swoje wystąpienie prof. Grzegorz Kucharczyk (IH PAN) kreśląc konsekwentny rozwój niemieckiej myśli politycznej, której celem była i jest dominacja polityczna, ekonomiczna i kulturowa w Europie Środkowej – regionie zamieszkałym przez narody stojące według nich na „niższym poziomie rozwoju”, co podkreślano na różne sposoby, w zależności od sytuacji i układu sił. Prof. Łukasz Tomasz Sroka (UP) przedstawił natomiast stosunek Żydów i Izraela do państw i narodów Europy Środkowej, zwracając uwagę na złożoność problematyki, ale także wielki potencjał, jaki wciąż jeszcze stanowią związki szeroko pojmowanej społeczności żydowskiej z krajami naszego regionu, podkreślając konieczność osobnego traktowania Izraela jako państwa i Izraelczyków jako jego obywateli.
Mottem drugiego panelu były pamiętne słowa Marszałka Józefa Piłsudskiego – „z szanowania wzajemnego wypływa moc wielka w chwilach trudnych”, wypowiedziane w 1920 r., które dały okazję do refleksji na temat obecnej sytuacji Polski i pozostałych krajów naszego regionu. Oprócz referentów udział w dyskusji wzięli profesorowie Włodzimierz Bernacki (UJ), Arkadiusz Adamczyk (UJK) i Grzegorz Nieć (UP/PPUZ) oraz dr Imre Molnár – węgierski historyk i dyplomata. Wszyscy zgodnie podkreślali wyraźnie rysującą się wspólnotę interesów wobec zagrożenia rosyjskim imperializmem.
W dniu następnym uczestnicy konferencji zapoznali się z osiągnięciami Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie, który świętuje swoje trzydziestolecie. Dyrektor Funduszu, dr Kazimierz Koprowski podkreślił, że choć główne zadania instytucji dotyczą środowiska, to jednak dziedzictwo kulturowe odgrywa tutaj także niezwykle istotną rolę. Po omówionym już wyżej wystąpieniu Mariusza Krystiana, wójta Spytkowic, odbył się panel połączony z promocją wielkiego przedsięwzięcia naukowo-edukacyjno-edytorskiego, jakim są wydawane od kilku lat Słowniki społeczne. W dyskusji wzięli udział ich inicjatorzy i redaktorzy: prof. Bogdan Szlachta (UJ) i o. dr Wit Pasierbek (AIK), prof. Leszek Korporowicz (UJ), dr Łukasz Burkiewicz i dr Konrad Oświęcimski oraz dr Bianka Godlewska-Dzioboń (PPUZ). Zebranie zgodnie podkreślili, że nauki humanistyczne i społeczne, choć ich znaczenie oraz rola w kształceniu bywa relatywizowana, moją znaczący potencjał, który może i powinien być wykorzystywany także w innych obszarach.
W referatach i podczas dyskusji przewijały się zagadnienia odnoszące się do historii i współczesności, przywołano fakty i sądy, które mogą niepokoić. Czas jest trudny, zagrożenia wielkie, jednak bez wątpienia pozytywnym przesłaniem jest to, że są ludzie, którzy je dostrzegają oraz potrafią o tym mówić i szukać sposobów przeciwdziałania. Istotnym dopełnieniem konferencji było wystąpienie prof. Ryszarda Terleckiego, wicemarszałka sejmu RP, który – odnosząc się do poruszonych podczas obrad spraw – podkreślił wagę i znaczenie polityki środkowoeuropejskiej polskiego państwa. W przygotowaniu konferencji i obradach brał również aktywny udział senator Jan Hamerski, z zawodu historyk.
W kontekście Europy Środkowej widać, że rośnie świadomość wspólnoty interesów, która wypływa nie tylko ze wspólnoty wartości i doświadczeń, które przecież bywają odmienne, ale – przede wszystkim – z trzeźwej oceny sytuacji.
dr hab. Grzegorz Nieć, prof. uczelni
